Definicja obowiązku alimentacyjnego została zawarta w Kodeksie RODZINNYM I OPIEKUŃCZYM (ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. tj. z dnia 15 lipca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1359) – dalej KRIO. Jak stanowi art. 128 KRIO, obowiązek alimentacyjny, to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, który obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Wskazane w ustawie pojęcie: dostarczanie środków utrzymania, należy rozumieć jako zapewnienie osobie uprawnionej do alimentów środków niezbędnych do zaspokajania bieżących usprawiedliwionych potrzeb takich jak wyżywienie, ubranie, mieszkanie, ogrzewanie, oświetlenie, leczenie. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że zakres usprawiedliwionych potrzeb będzie różny dla każdej osoby uprawnionej do świadczeń alimentacyjnych. Z powyższej definicji wynika również, iż osoba zobowiązana do alimentacji, jest obowiązana zapewnić osobie z najbliższej rodziny (na przykład rodzic dziecku) środki pieniężne, dzięki którym będzie miało zapewnione bieżące potrzeby.
Z definicji obowiązku alimentacyjnego wynika, że obowiązek alimentacyjny może przejawiać się również w zapewnieniu środków wychowania. Podjęcie to z kolei obejmuje wszelkie działania zmierzające do zapewnienia uprawnionemu prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i intelektualnego. W praktyce zapewnienie środków wychowania to wszelka staranność zobowiązanego do alimentacji, dzięki której uprawniony do alimentów ma stworzone odpowiednie warunki edukacyjne, możliwości rozwoju pasji.
Zarówno środki utrzymania jak i środki wychowania mają za zadanie zaspokoić uzasadnione potrzeby uprawnionego. Są one powiązane ze sobą i co do zasady nierozerwalne.
W polskim prawie żadna ustawa dokładnie nie określa w jaki sposób i w jakiej wysokości powinien być wykonany obowiązek alimentacyjny. W związku z powyższym, możliwe jest realizowanie obowiązku alimentacyjnego zarówno w naturze jak i w pieniądzu. Na przykład w rodzinie, w której matka opiekuje się dziećmi i nie pracuje zawodowo a mąż pracuje za granicą i przesyła rodzinie pieniądze, matka realizuje obowiązek alimentacyjny w naturze, zaś ojciec w pieniądzu.
Jak obowiązek alimentacyjny wygląda w praktyce?
W praktyce obowiązek alimentacyjny rodzic może wypełnić osobistym staraniem tj. uczestnicząc w opiece nad dzieckiem i jego wychowaniu lub przekazując środki finansowe na pokrycie kosztów utrzymania.
W wyroku rozwodowym sąd ustala w jakiej wysokości rodzic, który nie będzie sprawował osobistej pieczy nad dzieckiem, będzie płacił alimenty na rzecz dziecka. Wysokość alimentów można ustalić również w odrębnym powództwie skierowanym do sądu rodzinnego i opiekuńczego.
Nawet wówczas, kiedy dysponujemy orzeczeniem sądowym ustalającym wysokość alimentów, istnieje możliwość na ich podwyższenie. Czas, jaki upłynął od daty wydania wyroku, w którym ustalona została wysokość alimentów pozostaje w tym przypadku bez znaczenia. Istotną kwestią, która stwarza podstawy do żądania zmiany wysokości alimentów jest już sama okoliczność, że potrzeby uprawnionego do alimentów uległy wzrostowi.
Z żądaniem zmiany wysokości alimentów, można wystąpić w przypadku, kiedy zaspokojenie aktualnych potrzeb dziecka wiąże się z większymi nakładami finansowymi. Roszczenie o podwyższenie alimentów uzasadnione będzie również wtedy, kiedy co prawda potrzeby dziecka nie uległy znacznemu zwiększeniu, ale znacząco wzrosły możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej do alimentacji. Zdarza się bowiem, że alimenty zostaną zasądzone w bardzo niskiej wysokości, gdyż dochody zobowiązanego do płacenia alimentów, kształtują się na niskim poziomie. Zatem w sytuacji, kiedy sytuacja majątkowa zobowiązanego uległaby zmianie na tyle, że mógłby on płacić wyższe alimenty, wówczas można żądać ustalenia poziomu alimentów na odpowiednim poziomie.
Jednakże, zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku trzeba pamiętać, że zakres świadczeń alimentacyjnych zawsze będzie uzależniony od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego rodzica.
Przez usprawiedliwione potrzeby dziecka rozumie się takie potrzeby, które w danych okolicznościach są konieczne i uzasadnione do normalnego funkcjonowania i życia na wskazanym poziomie.
Z kolei możliwości zarobkowe i majątkowe to nie tylko zarobki faktycznie uzyskiwane, lecz również te zarobki, które osoba zobowiązana do płacenia alimentów jest w stanie uzyskiwać przy dołożeniu wszelkiej staranności. W tym przypadku pod uwagę bierze się między innymi wykształcenie danej osoby czy też dotychczasowe doświadczenie zawodowe.
Osoba, która wnosi pozew o podwyższenie alimentów będzie musiała wykazać, że z jednej strony zwiększyły się usprawiedliwione potrzeby dziecka lub że zwiększyły się możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego. W pozwie można wykazać, że zaszła i jedna i druga okoliczność. Usprawiedliwione potrzeby dziecka najlepiej wykazać poprzez zestawienie miesięcznych kosztów utrzymania, na dowód czego warto przedłożyć rachunki czy faktury dokumentujące wydatki.
W pozwie można również złożyć wniosek o udzielenie przez sąd zabezpieczenia obowiązku alimentacyjnego na czas trwania procesu.
Jak długo trwa obowiązek alimentacyjny?
Czasami błędnie przyjmuje się, że obowiązek alimentacyjny ustaje w chwili osiągniecia przez dziecko pełnoletności, jednak obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka trwa do momentu kiedy osiągnie ono możliwość samodzielnego utrzymania się. Zgodnie z art. 133 § 1 KRIO rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Należy pamiętać, że wówczas, kiedy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, rodzicie mogą zwolnić się z konieczności ponoszenia obowiązku alimentacyjnego.
Jak stanowi § 3 przywołanego wyżej artykułu, rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. W praktyce, można uznać, iż wówczas, kiedy dziecko ukończy studia, obowiązek płacenia alimentów przestaje być zasadny, gdyż dziecko ma już możliwość podjęcia pracy.
Kto będzie wypełniał obowiązek alimentacyjny w pierwszej kolejności?
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ustanowiona została również kolejność zgodnie z którą osoby bliskie są zobowiązane do ponoszenia obowiązku alimentacyjnego. Tę kwestię reguluje art. 129 KRIO, który stanowi, iż obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Watro w tym miejscu wyjaśnić, iż zstępny to osoba, która pochodzi od określonej osoby, czyli dzieci, wnuki, prawnuki. Wstępny to osoba, od których pochodzi określona osoba, czyli rodzice, dziadkowie, pradziadkowie.
W przypadku, jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych, obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.
Warto pamiętać, że alimenty przede wszystkim obciążają krewnych w linii prostej . Co do zasady w pierwszej kolejności, obowiązek zapewnienia środków do utrzymania dziecka spoczywa na rodzicach. W przypadku, kiedy rodzic nie jest w stanie ponosić kosztów utrzymania dziecka zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym takie świadczenie jest wymagalne od dziadków. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, iż w sytuacji, kiedy jedno z rodziców nie żyje bądź nie ma możliwości wypełnić ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, dopiero wówczas obowiązek alimentacyjny „przechodzi” na drugiego z rodziców. Jedynie w sytuacji, kiedy również i ten rodzic nie będzie mógł wypełnić obowiązku alimentacyjnego, powstanie obowiązek alimentacyjny zobowiązanych w dalszej kolejności dziadków (por. SN z 16.3.1967 r., II CR 88/67)
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci – o czym warto pamiętać?
Należy pamiętać, iż wysokość alimentów zależy od uzasadnionych potrzeb małoletniego oraz od możliwości zarobkowych zobowiązanego do alimentacji.
Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci to często poruszany problem w sporach sądowych, zwłaszcza w procesach rozwodowych, gdyż sąd w wyroku ustala wysokość alimentów.
Pobieranie przez rodzica świadczenia 500+, nie będzie zwalniało drugiego rodzica z obowiązku alimentacyjnego względem dzieci.
W przypadku, kiedy rodzic uchyla się od ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, można złożyć pozew do sądu o zasądzenie alimentów. Rodzic może samodzielnie skonstruować pozew. W uzasadnieniu pozwu konieczne jest wskazanie uzasadnionych potrzeb każdego małoletniego dziecka oraz określenie jakie możliwości zarobkowe ma pozwany, czyli ojciec dzieci.
Aby wykazać w pozwie uzasadnione potrzeby dziecka, konieczne jest podsumowanie kosztów, które są wydatkowane na utrzymanie dziecka. Należy zsumować ze sobą: koszt wyżywienia dziecka, utrzymania mieszkania (czynsz, opłaty eksploatacyjne, opłaty za wywóz śmieci), koszty związane z edukacją (dojazd do szkoły, wyżywienie w szkole, wyprawka szkolna, koszt wycieczek szkolnych, koszty dodatkowych zajęć pozalekcyjnych), koszty ponoszone na leczenie dziecka, koszty związane z hobby dziecka, koszt zakupu ubrań, kieszonkowe. Uzyskaną kwotę należy podzielić na pół, gdyż co do zasady, każdy z rodziców zobowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania dziecka w połowie. A zatem, jeżeli po zsumowaniu kosztów utrzymania dziecka uzyskamy kwotę 2000 zł miesięcznie na jedno dziecko, to wówczas, należne alimenty będą wynosiły 1000 zł.
W pozwie należy również wskazać, jakie możliwości zarobkowe ma pozwany. Konieczne jest wskazanie, jakie wykształcenie zobowiązany jak do tej pory przebiegała jego kariera zawodowa i na jakim poziomie kształtowały się jego dotychczasowe zarobki. Należy również określić w pozwie, ile osób na utrzymaniu ma pozwany.
Wysokość alimentów ustalona przez sąd będzie uwzględniała zarówno uzasadnione potrzeby dziecka, ale też możliwości zarobkowe pozwanego.
Należy pamiętać że w przypadku, kiedy ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało udowodnione, kobieta ma prawo żądać od mężczyzny aby ten miał obowiązek dostarczania środków utrzymania przed urodzeniem się dziecka na matkę przez trzy miesiące w okresie do porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po porodzie.
Alimenty na dorosłe dziecko
W sytuacji kiedy uprawniony uzyskuje pełnoletniość i nadal nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać np. kontynuuje naukę, bądź z uwagi na stopień niepełnosprawności nie może podjąć zatrudnienia, rodzic ma nadal obowiązek płacić alimenty.
Sąd bada wówczas status majątkowy zobowiązanego do płacenia świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka pełnoletniego.
Pełnoletnie dziecko jest uprawnione do pobierania alimentów w przypadku kontynuowania nauki. Ukończenie 18 roku życia przez dziecko, nie zwalnia automatycznie rodziców z obowiązku płacenia alimentów. Dziecko pełnoletnie, które nie ma możliwości samodzielnego utrzymania, nadal ma prawo wymagać alimentów od rodziców.
Należy pamiętać, że dziecko, uzyskujące pełnoletniość ma obowiązek wykazać, że nie z własnej winy nie może jeszcze samodzielnie się utrzymać.
Jak wynika z powyższego, ukończenie 18 lat przez dziecko, nie powoduje automatycznego wygaśnięcia wyroku zasądzający alimenty na jego rzecz. Zobowiązany do alimentacji, może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych wówczas, gdy zajdą ku temu przesłanki, na przykład gdy dziecko jest już w stanie samodzielnie się utrzymywać.
A więc na pytanie co zwalnia rodziców od obowiązku alimentacyjnego odpowiedź brzmi – osiągnięcie samodzielności finansowej podopiecznego. Obowiązek pokrywania kosztów utrzymywania nie ustanie wówczas, kiedy dziecko nie będzie w stanie się usamodzielnić.
W orzeczenia sądowych utarło się że świadczenie alimentacyjne jest to obowiązek jednego z rodziców, ale może być też tak, że alimenty zostaną zasądzone od obojga rodziców. Wówczas obowiązek alimentacyjny obciąża rodziców proporcjonalnie do możliwości jego realizacji. Świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego mogą domagać się od rodziców wychowujący je dziadkowie.
Obowiązek alimentacyjny rodziców nie wygasa a czas trwania obowiązku alimentacyjnego pozostaje zasadny do momentu osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymania.
Obowiązek alimentacyjny wobec rodziców
Zdarza się, że obowiązek alimentacyjny będzie spoczywał na dzieciach względem ich rodziców. Dzieje się tak wówczas, gdy rodzic znajduje się w niedostatku, natomiast dziecko ma możliwości zarobkowe. Zstępny realizuje zatem swój obowiązek względem rodziców, zapewniając im środki utrzymania wtedy, kiedy popadli w niedostatek.
Należy pamiętać, iż w przypadku, kiedy rodzic nie ma możliwości samodzielnie się utrzymać, w pierwszej kolejności zakres obowiązku alimentacyjnego dotyczy współmałżonka, natomiast jeżeli małżonek takiej możliwości nie ma, wówczas obowiązek alimentacyjny jest zasadny od dzieci.
Obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej. Zazwyczaj wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka ale zdarzają się i inne zależności. W tym przypadku treścią obowiązku alimentacyjnego jest dostarczanie środków utrzymania.
Uchylenie obowiązku alimentacyjnego
Co do zasady, nie można uchylić się od świadczeń alimentacyjnych bez ponoszenia konsekwencji. W przypadku gdy zobowiązany obowiązkiem alimentacyjnym uchyla się od zapłaty alimentów naraża się na odpowiedzialność karną. Wygaśnięcia obowiązku może domagać się wówczas, kiedy uprawniony do alimentacji ma już możliwość samodzielnie się utrzymać.
